WEST KAZACHSTAN EN DE STEPPE

Op 11 juli komen we na een uur vliegen vroeg in de ochtend aan in Aktau, een plaats in het westen van Kazachstan aan de Kaspische Zee. We logeren in een prima hotel en verkennen die dag relaxt de stad. Er is 1 brede hoofdstraat met enkele pleinen met fonteinen en een “prachtig” MIG monument (oude Sovjet straaljager). Verder zijn er enkele eenvoudige terrasjes bij de zee, waarmee alle aantrekkelijkheid van deze stad is opgesomd. Aktau is in 1958 ontstaan, nadat er olie en andere grondstoffen waren ontdekt. Het is omgeven door de steppe en de woestijn en dat is goed merkbaar als we door de eentonige Sovjet straten lopen. Overal stof en zand en de bomen hebben het moeilijk hier. De wijken zijn fantasierijk genummerd, evenals de eentonige huizenblokken. Het adres 2, 25, 19 betekent wijk 2 huizenblok 25 en appartement 19. Die Russen hielden het wel eenvoudig en overzichtelijk! Na het ineenstorten van de Sovjet-Unie ging het bergafwaarts met Aktau, maar door de nieuwe olievondsten in de Kaspische Zee is het tij gekeerd. Er rijden dikke auto’s door de straten en aan zee worden enorme villa’s neergezet. Uiteraard wel met hekken afgeschermd van het gewone volk, waarvan het merendeel nog in de oude huizenblokken woont. Een leuke boulevard is er niet, want delen van de kust worden met hekwerken afgezet door de hotels of de rijken. Jammer, want het had zoveel aantrekkelijker kunnen zijn. Een groot verschil met de fraaie badplaats Batumi in Georgië, waar we 1,5 week geleden nog zaten. Maar we komen ook niet voor de stad maar voor de woestijn. We boeken een trip door het achterland van de provincie Mangistau met zijn bijzondere landschappen. Overmorgen kunnen we deze trip maken en zo hebben we morgen nog een ontspannen dag in Aktau. Veel doen we niet, want de temperatuur schiet dik boven de 30 graden uit. We lezen wat en bezoeken een ander strand ten oosten van de stad. Een bizarre plek, want op de achtergrond zijn de enorme olie installaties te zien.

De tour door Mangistau de volgende dag begint met een duidelijk gestreste jonge chauffeur. Hij schudt geen hand en commandeert ons op zijn Russisch de auto in. We rijden anderhalf uur over de vlakke steppe als het landschap veranderd en duidelijk afwisselender wordt. Heuvelachtig met veel pastelkleuren. Onderweg zien we kamelen en dromedarissen rondwandelen. Sommige hebben een bord aan hun nek hangen of er zijn letters op hun vacht gespoten. De eerste stop is bij een indrukwekkende kloof. We vinden het erg mooi en genieten weer volop. Onze chauffeur ontdooit ook en is meer ontspannen. We rijden langs een kleine oude begraafplaats. Bij de entree ligt een schedel van een ram met grote hoorns. De hoorns zien we later vaker terug bij heilige plaatsen. Er staan nog 2 mausoleums en er liggen her en der grafstenen, sommige mooi gebeeldhouwd. Daarna bezoeken we de ondergrondse moskee van Sultan Epe. Onze chauffeur gaat eerst de man ophalen die verantwoordelijk is voor de moskee. Een vriendelijk oudere man die ons enthousiast rondleidt. Eerst moeten we meedoen aan een geloofsritueel, waarin we enkele keren rondom het mausoleum van Sultan Epe lopen en deze onderweg aanraken en Allah danken. Een heel circus, maar de man is erg serieus en we volgen braaf. Daarna mogen we de moskee in. Een kleine grot bekleed met kleden. Na het bezoek worden we meegenomen naar een bron met geneeskrachtig water onderin een kloof. Onder de waterbron heeft zich een modderpoel gevormd die geneeskrachtige pikzwarte modder bevat. De leider van de moskee geeft het goede voorbeeld met een modderbad, maar wij bedanken vriendelijk voor de eer. Een echtpaar met een klein kind is ook bij de bron aanwezig. De man heeft zojuist een modderbad genomen en zij heeft een plastic tas vol met modder geschept. Ze maakt Frida duidelijk dat ze de modder als schoonheidsmasker gebruikt. Wij beperken ons tot het drinken van het geneeskrachtige water. Dat is al de derde keer in korte tijd dus wij wanen ons kerngezond na al dat goeds. We worden vervolgens uitgenodigd voor de thee, wat een heuse maaltijd blijkt te zijn. Vet vlees krijgen we aangeboden, waarvan Frida al bij voorbaat gruwelt. Ik speel bliksemafleider en eet vrolijk een stuk vlees om onze gastheer niet te beledigen. Snel wat brood erbij om het weg te krijgen en blijven glimlachen. Daarna krijgen we een schotel macaroni met wat vlees en thee van onduidelijke origine. En gelukkig ook heerlijke dadels en koekjes. Het is gezellig aan tafel, zeker als er een dame aanschuift die Frans spreekt en we wat beter met elkaar kunnen communiceren. We nemen hartelijk afscheid en vervolgen onze rondrit naar een andere ondergrondse moskee, Shakpak Ata. Hier kunnen we zonder gids in. Deze moskee is duidelijk groter en er omheen ligt een grote dodenstad. Veel ‘huisjes’ met familiegraven waarbij fraaie en eenvoudige exemplaren elkaar afwisselen. Onderweg naar de “vallei van de ballen” (mysterieuze ronde stenen) en de Sherkala (leeuwenrots) krijgen we op de steppe een lekke band en een andere band ziet er ook niet erg best uit. Verder rijden over dit ruwe terrein met deze hitte is onverstandig. In overleg besluiten we om de lange omweg over de geasfalteerde hoofdweg te maken. We rijden via Shetpe, een ‘gezellig’ woestijnstadje met brede zandwegen en overal weer waterleidingen langs de straten. Daar wordt de ene band gerepareerd en de anders opgepompt zodat we veilig onze weg kunnen vervolgen. In de vallei van de ballen liggen inderdaad heel veel ronde of bijna ronde stenen van verschillende doorsnee. Een bijzondere ballenbak. Men is er nog niet achter hoe deze door de natuur worden gevormd. Sherkala blijkt een prachtig gekleurde afgeplatte berg in het vlakke landschap te zijn. Aan een kant zijn er enkele verlaten grotwoningen te zien en onze gids vertelt dat hier een belangrijke veldslag heeft plaatsgevonden. Het lijkt met zijn eenzame ligging in de vlakke steppe een beetje op Ayers Rock in Australië. Indrukwekkend en extra mooi met het late zonlicht erop. Dan weer de lange rit terug. Het is half 10 ’s avonds als we moe en voldaan weer bij ons hotel aankomen.

De volgende middag vertrekken we met de trein naar onze volgende bestemming Aralsk. Een enorme afstand, zodat we anderhalve dag onderweg zullen zijn. Kazachstan is ongeveer even groot als West-Europa. Hoopvol na onze eerdere leuke treinreizen in Turkije lopen we naar onze wagon. Voordat we in mogen stappen moeten we eerst aan een kenau van een beambte onze paspoorten laten zien, maar dat mag de pret niet drukken. We verwachten een luxe coupe voor maximaal 4 personen, maar het blijkt dat we geboekt hebben voor een ligplaats in een open wagon. Wij hebben 2 bovenbedden langs het gangpad, de minste plaatsen die er zijn. De wagon is vol, alle plaatsen zijn bezet en er is geen airco. Eigenlijk wilden we met de sauna wachten totdat we in Finland zijn, maar dit pikken we nu gratis mee! Jammer dat het koude dompelbad ontbreekt. Met buiten een temperatuur van ruim 35 graden is het binnen bloedheet. Dus moet bij ons even flink de knop om. In deze trein zullen we “maar” 1 dag verblijven, waarna we overstappen op een andere met gelukkig plaatsen op de onderste bedden. Bij het gangetje met de WC gebruiken we de vensterbank als zitplek, maar daar worden door onze kenau vanaf gecommandeerd. Zodra ze uit zicht is nemen we natuurlijk onze zitplek weer in. Brutale Frida maakt bij een stop nog een treindeur open om foto’s te nemen. Ze krijgt direct daarna bezoek van de kenau, die haar over de toeren in het Russisch duidelijk maakt dat het zelfstandig openen van deuren ten strengste verboden is. Ze slaat hard met de deuren en loopt scheldend weg. Ik vrees dat bij nog een overtreding we de trein worden uitgezet. Klantvriendelijk die trein beambten hier! De landschappen onderweg zijn op dit deel van het traject afwisselend en we maken meerdere foto’s uit “ons” open raam in het gangpad. En er zijn leuke gesprekken met Kazakken over voetbal en het dagelijkse leven. Ondanks de diverse snurkers en de warmte lukt het ons beiden om redelijk te slapen. De volgende ochtend is het opnieuw erg warm en het landschap een stuk saaier. We rijden door eindeloze droge vlakke steppen met af en toe een stoffig dorp of stadje en natuurlijk weer de nodige loslopende kamelen. Aan het eind van de middag stappen we over op de trein naar Aralsk. Eerst nog drie keer aan politieagenten onze paspoorten laten zien. Ook een buitenlander moet natuurlijk streng gecontroleerd worden in deze heuse dictatuur. De lang zittende president, een oud-communist, behoort tot de rijkste mannen ter wereld. Het communistische ideaal van gelijkheid is duidelijk niet bij hem blijven hangen. Overal zie je zijn portret verschijnen als vader des vaderlands. Dankzij de economische groei van jaarlijks 10% (olie en gas) schijnt het merendeel van de bevolking wel blij met hem te zijn. Een paar mensen onderweg vertellen wel dat ze schoon genoeg hebben van de forse corruptie. We hebben in deze trein nu betere plaatsen en komen na een relaxte nachtelijke rit vroeg in de ochtend aan in Aralsk, een vissersplaats die vroeger aan het Aral meer lag. Door de enorme irrigatieprojecten van de Russen om katoen te kunnen verbouwen is het Aral meer enorm gekrompen. De havenstad Aralsk lag op een gegeven moment bijna 60 kilometer van het meer af. Op de drooggevallen bedding van het meer ontstonden grote stofstormen en door het veel kleinere wateroppervlak is het klimaat hier droger en warmer geworden. Het water van het Aralmeer werd steeds zouter en bevatte bijna geen vis meer. Lange tijd was de situatie uitzichtloos in Aralsk, met gezondheidsproblemen door het stof en een grote werkeloosheid. Met behulp van internationale hulp zijn er diverse programma’s opgezet om de problemen aan te pakken. Hierdoor is het noordelijk deel van het meer recent in enkele jaren tijd tot ruim 25 kilometer richting Aralsk gegroeid. De visindustrie krabbelt nu langzaam op en de bevolking neemt weer toe. Het zuidelijk deel van het meer ligt voornamelijk in Oezbekistan en is door de experts opgegeven. Het is nu met een dam afgesneden van het noorden en droogt steeds verder op. In 2015 zal Aralsk volgens de planning weer aan “haar” meer liggen. Wij boeken een kamer in een vervallen hotel met alleen een koude douche. Niet erg, want buiten bereikt de temperatuur vandaag op het “hoogtepunt” de 45 graden. Vele liters water drinken we per dag om het uitzweten te compenseren. En voor de afwisseling gezonde sappen en een heerlijk koud biertje in de avond. Het is tenslotte wel vakantie! We boeken een tour naar enkele scheepswrakken in een dorp vlakbij Aralsk wat voorheen een bloeiende vissersplaats was. En we bezoeken het Aral meer zelf. Het is kokend heet op de vlakte en wij rijden in een oude Audi zonder werkende airco. Gelukkig rijdt de chauffeur zo onbenullig hard over de zandpaden dat er enige wind ontstaat. Het oude barrel blijft heel en we komen zonder problemen weer terug in Aralsk. Het botenkerkhof is lichtelijk teleurstellend, want er zijn nog maar 3 bootdelen over. De rest is door schroothandelaren al weggehaald. De lucht stinkt naar vis en op de grond zien we heel veel schelpjes. Het is duidelijk dat we over de bodem van het meer lopen. Bij de oevers van het meer is het aanmerkelijk koeler. Het is (weer) een enorme watermassa. Toch lekker dat we de treinreis hier onderbroken hebben. Het stadje heeft een relaxte sfeer. We hebben airco op de kamer en houden even een siësta na de tour. In de avond koelt het af naar 30 graden en maken we nog een korte wandeling door het stadje. Daarbij bezoeken we het weer fraaie centrale plein. Volgens goed Russisch gebruik lekker leeg voor het houden van parades. En we bezoeken de drooggevallen haven, waar men op de terugkomst van het water wacht.

Kort na middernacht stappen we weer op de trein naar onze volgende bestemming Turkestan. Een reis van zo’n 12 uur. We kopen een duurdere ticket voor een eigen coupe, zodat we op meer ruimte en luxe hopen. De trein heeft een halfuur vertraging en we krijgen nauwelijks tijd om in te stappen. Een beambte dirigeert ons snel een wagon in en we zijn net op tijd binnen, want de trein maakt al weer vaart. Overvol en niet onze coupe, maar de beambte maak snel plaats voor ons op twee onderbedden in de wagon en daar hebben we het mee te doen. We hebben geen bovenburen dus inderdaad een ‘coupe’ voor ons tweeën. We slapen toch het groot deel van de reis dus we vinden het prima zo. In Turkestan boeken we een prima kamer met airco voor twee nachten. Even rust na al die treinreizen in volle treinen. Dat was een bijzondere ervaring met leuke ontmoetingen, maar goed uitrusten schiet erbij in. In Turkestan bezoeken we het indrukwekkende mausoleum van Yasaui met de diverse bijgebouwen en lemen omwalling. En we slapen heerlijk bij en eten ontspannen in de restaurantjes. Jongeren spreken ons ‘s avonds in het Engels aan en willen van alles over ons en het leven in Nederland weten. En wij over hen. De president wil dat alle Kazakken in 2050 drietalig zijn en Engels is nu een verplicht vak op school. Leuk dat we nu eindelijk een goed gesprek hebben en meer aan de weet komen over het leven voor jongeren in Kazachstan. Morgen vertrekken we naar Zhabagyly, een dorpje bij het Asu-Zhabagly NP. Dan willen we wandelen en paardrijden in de bergen en het zal er gelukkig minder warm zijn dan de laatste dagen.

Frida & Bert